Van schouder naar hart
In Heleen van Royens documentaire Het doet zo’n zeer verwart de oudere, misschien licht dementerende moeder van de maakster herhaaldelijk de filmcamera die op haar gericht is met een fototoestel. Het zijn lichte momenten in het kader van de emotionerende film over hoe de band tussen moeder en dochter verandert nu de afhankelijkheid zich omkeert. Maar ook verschillende andere films in de selectie voor de KNF-competitie boden elk op hun eigen manier stof tot denken over de verhouding tussen film en fotografie.
De verwarring bij Van Royens moeder is niet verwonderlijk: het apparaat dat op haar gericht staat ís ook gewoon een fototoestel. De toevoeging van de mogelijkheid ook bewegend beeld vast te leggen, heeft de digitale spiegelreflexcamera in korte tijd tot standaardgereedschap van de onafhankelijke filmmaker gemaakt. De toestellen zijn relatief betaalbaar, handzaam en simpel in het gebruik. Zou het verschil maken dat deze toestellen niet meer op de schouder hoeven te worden gedragen, maar over het algemeen met twee handen voor de borst worden gehouden – dichter bij het hart?
Eén van de verhaallijnen die worden vervlochten in de Thaise film By the Time it Gets Dark, de tweede speelfilm van Anocha Suwichakornpong die voor haar debuut Mundane History in 2010 een Tiger Award won, draait om zo’n filmmaker. Op haar fotocamera filmt zij interviews met een beroemd schrijfster en burgerrechtenactiviste, als voorbereiding voor een film waar we later ook flarden van zien. In de openingsscène van de film zagen we al het naspelen van een gevangeniservaring uit het gewelddadige verleden van het land, waar een fotograaf zorgvuldig close-ups vastlegt terwijl een regisseur zijn gespeelde soldaten aanspoort om ‘nog bruter’ op te treden. Het spel tussen foto en film is hier slecht één laag van een zeer associatief spel tussen heden en verleden, herdenking en vergeten, dat voortdurend intrigeert maar net te weinig tot een punt weet te komen.
Ook andere films tonen de relatie tussen film en fotografie, elk op hun eigen manier. Yan Ting Yuens persoonlijke documentaire My Father’s Choice geeft een grote rol aan foto’s uit het familiearchief van de maakster, wier ouders van China naar Nederland emigreerden en nu hun kinderen volwassen zijn ‘remigreren’ naar Chine. In Petr Loms Burma Storybook, dat tegelijk met de festivalpremière ook in de Nederlandse bioscopen werd uitgebracht, wordt het bewegend beeld bij vlagen te zeer gereduceerd tot een ansichtkaart met mooie maar simplistische beelden, die botsen met het complexe, poëtische portret van het land dat de film opbouwt. En in de mockumentary King of the Belgians van Peter Brosens en Jessica Woodworth, de uiteindelijke winnaar van de KNF-prijs, biedt een officieel fotomoment met de koning een inkijkje in het verschil tussen voor en achter de schermen.
Maar de meest complexe overdenkingen over fotografie en film waren te vinden in Ascent, de nieuwe film van Fiona Tan, wier speelfilmdebuut History’s Future vorig jaar op het festival in première ging. Haar nieuwe film is volledig opgebouwd uit foto’s waarop de berg Fuji in alle gevallen te zien is. Soms staat hij ver in de achtergrond, soms prominent in beeld, soms zijn we zo dichtbij dat alleen een detail van een rotsblok zichtbaar is. Tan verzamelde duizenden foto’s om haar film uit op te bouwen, in het Izu Photo Museum en door een oproep aan amateurfotografen om hun foto’s van de Fuji in te sturen.
De film zelf ontvouwt zich als een beklimming van de berg: doelbewust maar toch ook meanderend, zoekend, tastend. De veelal documentaire foto’s worden gevat in een losjes verteld fictioneel verhaal. In de voice-over horen we een dialoog tussen de Engelse vrouw Mary (ingesproken door Tan zelf) en haar overleden Japanse geliefde Hiroshi (met de stem van Hiroki Hasegawa), die in brieven vertelde over zijn beklimming van de Fuji. Hun duellerende overpeinzingen voeren de kijker langs een breed scala aan onderwerpen: van de historische betekenis van de berg tot aan de persoonlijke gevoelens die het onbeweegbare steen bij hen beiden oproept. Het resultaat is een film die ondanks zijn kalme tempo misschien wel té bol staat van ideeën, in ieder geval om in één kijkbeurt op te nemen.
Saillant detail, al legt Tan de connectie in de film zelf niet: Fuji is uiteraard ook de merknaam van een van grotere leveranciers van de fotorolletjes en digitale camera’s waar al deze beelden op werden geschoten.